শৰাইঘাটৰ যুদ্ধৰ বিষয়ে ৰচনা
শৰাইঘাটৰ যুদ্ধ আছিল ১৬৭১ চনত শৰাইঘাটত ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ ওপৰত সংঘটিত এক নৌ যুদ্ধ, যি এতিয়া ভাৰতৰ অসমঅসমৰ গুৱাহাটীত মোগল সাম্ৰাজ্য (কচৱাহা ৰাজা, ৰাম সিং প্ৰথমৰ নেতৃত্বত) আৰু সোণোৱাল ৰাজ্যৰ (লাচিত বৰফুকনৰ নেতৃত্বত) মাজত সংঘটিত হৈছিল।
দুৰ্বল হোৱা স্বত্বেও, ঈশ্বৰ সেনাই এক বৃহৎ সেনা, সময় ক্ৰয় ৰ বাবে চতুৰ কূটনৈতিক আলোচনা, গেৰিলা কৌশল, মানসিক যুদ্ধ, সামৰিক বুদ্ধিমত্তা, আৰু মোগল বাহিনীৰ একমাত্ৰ দুৰ্বলতা- তেওঁলোকৰ নৌবাহিনীক ব্যৱহাৰ কৰি মোগল সেনাক পৰাজিত কৰিছিল।
শৰাইঘাটৰ যুদ্ধ মোগলৰ সাম্ৰাজ্যঅসমলৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰাৰ চূড়ান্ত মুখ্য প্ৰয়াসৰ অন্তিম যুদ্ধ আছিল।
যদিও মোগলসকলে বৰফুকন এৰি যোৱাৰ পিছত কিছু সময়ৰ বাবে গুৱাহাটী পুনৰ দখল কৰে, কিন্তু ১৬৮২ চনত ইটাখুলিৰ যুদ্ধত নাথসকলে নিয়ন্ত্ৰণ কাঢ়ি লয় আৰু তেওঁলোকৰ শাসনৰ শেষলৈকে ইয়াক ধৰি ৰাখে।
পৃষ্ঠভূমি
১৫৮৭ চনত নৰা নাৰায়ণৰ মৃত্যুৰ পিছত কোচ ৰাজ্য (পশ্চিম/দক্ষিণত মোগল সাম্ৰাজ্য আৰু পূবত থকা চৌধুৰী ৰাজ্যৰ দ্বাৰা আৱদ্ধ) পশ্চিম কোচ বিহাৰ আৰু পূব কোচ হাজোত বিভক্ত কৰা হৈছিল, যিটো তেওঁৰ পুত্ৰ লক্ষ্মী নাৰায়ণ আৰু ভতিজা ৰঘুদেৱে শাসন কৰিছিল।
এই দুখন ৰাজ্য আছিল তীব্ৰ বিৰোধী। যথা সময়ত মোগলসকলে লক্ষ্মী নাৰায়ণ আৰু ঢাকাৰ নৱাবৰ সৈতে মিত্ৰতা গঢ়ি তোলে আৰু ১৬০২ চনত বৰ্তমানৰ অসমৰ পশ্চিমতম কোণ ধুবুৰীত এজন মোগল ৰাজ্যপালে ৰঘুদেৱৰ পুত্ৰ পৰীক্ষিত নাৰায়ণক আক্ৰমণ কৰে।
অৱশেষত পৰীক্ষিতে পৰাজয় স্বীকাৰ কৰে আৰু দিল্লীলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়, কিন্তু তেওঁৰ ভাতৃ বালি নাৰায়ণে হোমসকলৰ ওচৰত আশ্ৰয় বিচাৰিছিল, যিয়ে কোচক নিজৰ আৰু মোগলৰ মাজত বাফাৰ হিচাপে ৰাখিব বিচাৰিছিল।
প্ৰথম মোগল-চৌধুৰী যুদ্ধ, সামধাৰাৰ যুদ্ধ, ১৬১৫ চনত সংঘটিত হৈছিল যেতিয়া মোগলসকলে চৌধুৰীসকলক আক্ৰমণ কৰিছিল, যাক তেতিয়া প্ৰতাপ সিঙে নেতৃত্ব দিছিল।
ইয়াৰ ফলস্বৰূপে এক সময়ৰ বাবে ই এক ঈৰ্ষণীয় সংঘৰ্ষৰ পৰিণতি ঘটে, যাৰ সমাপ্তি হয় ১৬৩৯ চনত অছুৰ আলীৰ চুক্তিৰ সৈতে।
এই চুক্তিয়ে সোণোৱাল আৰু মোগলসকলৰ মাজৰ সীমাউত্তৰ পাৰত বৰ্ণাদি নদী আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দক্ষিণ পাৰত অসুৰ আলী হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
১৬৪১ চনত পাণ্ডুত কোচ ৰজাৰ পৰাজয়ৰ সৈতে ইয়াৰ ফলস্বৰূপে কামৰূপত (গুৱাহাটী আৰু হাজো) মোগল প্ৰশাসনৰ সময় অতিবাহিত হয়। ১৬৫৮ চনত মোগল সম্ৰাট শ্বাহজাহানৰ মৃত্যুৰ পিছত উত্তৰাধিকাৰীৰ মোগল যুদ্ধৰ সুযোগ লৈ কোচ বিহাৰৰ প্ৰাণ নাৰায়ণে কোচ হাজো দখল কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, কিন্তু জয়ধ্বজ সিঙৰ নেতৃত্বত গাঁওসকলে গুৱাহাটী লৈ ধুবুৰীৰ বাহিৰলৈ ঘূৰাই লৈ গৈছিল।
মোগলৰ সলনি কোচ ৰজাক পৰাস্ত কৰি চৌধুৰীত উপস্থিত হোৱাটো পৰৱৰ্তী কালৰ চৌধুৰী কূটনীতিত এক কেন্দ্ৰীয় ধাৰণা হৈ পৰিব।
ইয়াৰ ঠিক পিছতে ঔৰঙ্গজেব দিল্লীৰ সিংহাসনত আৰোহণ কৰে। ১৬৬০ চনত বংগত শ্বাহ শুজাক অনুসৰণ কৰি থকা দ্বিতীয় মীৰ জুমলাক বংগৰ সুবাহদাৰ হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয় আৰু অসমপুনৰ দখল কৰিবলৈ কোৱা হয়।
মীৰ জুমলাই ১৬৬১ চনত পদযাত্ৰা কৰে আৰু ক্ৰমাগত যুদ্ধত চৌধুৰীসকলক পৰাস্ত কৰে, অৱশেষত চৌধুৰীৰ ৰাজধানী গড়গাঁও দখল কৰে।
অৱশ্যে, আতন বুৰহাগোহাইনৰ দাগা জুধা (গেৰিলা যুদ্ধ) আৰু বৰষুণে মোগল যোগাযোগ ৰেখা কৰ্তন কৰাত সফল হয়, যাৰ ফলত মীৰ জুমলাৰ বাবে মোগল শাসন একত্ৰিত কৰা টো অসম্ভৱ হৈ পৰে।
মীৰ জুমলাৰ অসুবিধাৰ বিষয়ে অজ্ঞাত আৰু বাদুলী ফুকনৰ দলত্যাগৰ দ্বাৰা জোকাৰি যোৱা জয়ধ্বজ সিঙে শান্তি বিচাৰিছিল, যাৰ সুযোগ মীৰ জুমলাই লৈছিল।
ঘিলাঝাৰীঘাটৰ চুক্তি (১৬৬৩) গড়গাঁওৰ মোগল অধিকাৰৰ সমাপ্তি ঘটিছিল, কিন্তু চুক্তিৰ চৰ্তাৱলী ইমানেই কঠোৰ আছিল যে সোণোৱালসকলে সেইবোৰ বিপৰীত কৰাৰ সংকল্প লৈছিল।
চৌধুৰীৰ যুদ্ধৰ প্ৰস্তুতি
মীৰ জুমলাই দিয়া শোচনীয় পৰাজয়ৰ পিছত হতাশাত মৃত্যু বৰণ কৰে চৌধুৰী ৰজা জয়ধ্বজ সিংহৰ। মৃত্যুশয্যাত তেওঁ তেওঁৰ সম্পৰ্কীয় ভাই আৰু উত্তৰাধিকাৰী চক্ৰধ্বজ সিঙক “জাতিৰ বুকুৰ পৰা অপমানৰ বৰ্শা আঁতৰাবলৈ” আহ্বান জনায়।
চৌধুৰী ৰাজ্যসম্পূৰ্ণৰূপে পুনৰ্গঠন কৰা হৈছিল। মীৰ জুমলাৰ আক্ৰমণৰ ফলত বিক্ষিপ্ত হোৱা লোকসকলক উপযুক্ত খেলত পুনৰ্বাসিত কৰা হৈছিল, খাদ্য আৰু সামৰিক উৎপাদন বৃদ্ধি কৰা হৈছিল, নতুন দুৰ্গ নিৰ্মাণ আৰু গেৰিছন কৰা হৈছিল, আৰু নতুন সেনাপতি লাচিত বৰফুকনৰ অধীনত এটা অভিযানকাৰী সৈন্য গঠন কৰা হৈছিল। জৈন্তিয়া আৰু কচাৰী ৰাজ্যৰ সৈতে মিত্ৰতা নৱীকৰণ কৰা হৈছিল।
এই সময়ছোৱাত মোগল সাম্ৰাজ্যিক দাবীক কৌশলেৰে আৰু কূটনৈতিকভাৱে প্ৰত্যাখ্যান কৰা হৈছিল, কিন্তু যেতিয়া গুৱাহাটীৰ নতুন ফৌজদাৰ ফিৰুজ খানে ১৬৬৭ চনৰ মাৰ্চ মাহত বিষয়টো কঢ়িয়াই আনিবলৈ বাধ্য হৈছিল, তেতিয়া আদিমসকলে স্থানান্তৰ িত হ’বলৈ বাধ্য হৈছিল।
লাচিত বৰফুকনৰ নেতৃত্বত আৰু অটন বুৰহাগোহাইনৰ সৈতে বুঢ়াগোহাঁইৰ সৈতে ১৬৬৭ চনৰ আগষ্টমাহত গুৱাহাটীপুনৰ দখল কৰিবলৈ তললৈ যাত্ৰা কৰিছিল।
মোগলৰ আক্ৰমণ
১৬৬৭ চনৰ ১৯ ডিচেম্বৰত মোগল সম্ৰাট ঔৰঙ্গজেবক লোকচানৰ বিষয়ে অৱগত কৰা হয় আৰু বিখ্যাত মিৰ্জা ৰাজা জয় সিঙৰ পুত্ৰ অম্বৰৰ ৰাজা ৰাম সিঙক গুৱাহাটী পুনৰ দখল কৰিবলৈ নিযুক্ত িত কৰা হয়।
ৰাম সিঙে ১৬৬৭ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰত দিল্লী ত্যাগ কৰে আৰু ১৬৬৯ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীমাহত ৰঙামতীত উপস্থিত হয়। গুৱাহাটীৰ এজন প্ৰাক্তন ফৌজদাৰ ৰছিদ খান তেওঁৰ সৈতে গৈছিল।
কোৱা হয় যে মোগল আক্ৰমণৰ আশংকা কৰি, আমাৰ সকলে দিল্লীৰ পৰা তেওঁৰ গতিবিধি অনুসৰণ কৰিছিল।
বাটত ঔৰঙ্গজেবে ৩০,০০০ পদাতিক বাহিনী, ২১ জন ৰাজপুত প্ৰধান (ঠাকুৰ)ক তেওঁলোকৰ দল, ১৮,০০০ অশ্বারোহী, ২,০০০ ধনুৰ্বিদ আৰু ঢালকৰ্মী আৰু ৪০ খন জাহাজ যোগ দি ৰাম সিঙৰ ৪,০০০ সৈনিকৰ বাহিনীলৈ (তেওঁৰ চাৰ-হাজাৰী মানচাবৰ পৰা), ১,৫০০ জন আহাদী (নিযুক্তি প্ৰাপ্ত সৈনিক), ১,৫০০ জন আহাদী (বাৰেজ), ৫০০ জন সৈনিক আৰু নিযুক্তি প্ৰাপ্ত সম্ৰাট।
যেতিয়া লাচিতে পিছত বিশাল মোগল শক্তিৰ জৰীপ কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁ চকুপানী ওলাই ছিল আৰু এইদৰে কৈছিল: “মোৰ ফুকনশ্বিপৰ সময়ত মোৰ দেশখনে ইমান ভয়ংকৰ দুৰ্যোগৰ সন্মুখীন হোৱাটো এক দুখজনক ঘটনা।
মই মোৰ ৰজাক কেনেকৈ বচাম? মই মোৰ লোকসকলক কেনেকৈ বচাম? আৰু মোৰ বংশধৰসকলক কেনেকৈ ৰক্ষা কৰা হ’ব?” যিহেতু তেওঁলোক ভাচল আছিল, কোচ বিহাৰৰ সৈন্যবাহিনীমোগল বাহিনীত যোগদান কৰিছিল।
চৌধুৰী কৌশলগত পৰিকল্পনা আৰু মোগল আক্ৰমণ
মোগল সামৰিক শক্তি আৰু চৌধুৰী মিলিছিয়াৰ দুৰ্বলতাৰ বিষয়ে চৌধুৰী কৌশলগত পৰিকল্পনা আৰু এমএৱাৰে, বিশেষকৈ পেছাদাৰী অশ্বারোহী বাহিনী আৰু মুকলি পথাৰত মাউণ্টেড বাহিনী, লাচিত বৰফুকনআৰু আন কমাণ্ডাৰসকলে সাৱধানে যুদ্ধক্ষেত্ৰৰ ভূখণ্ড বাছনি কৰিছিল।
গুৱাহাটীক বাছনি কৰা হৈছিল কাৰণ ই পাহাৰীয়া আছিল, গাঁও ৰাজ্যৰ মাজভাগলৈ যোৱাৰ পথত, আৰু মুকলি পথাৰৰ অভাৱ আছিল য’ত মোগল বাহিনীয়ে মুক্তভাৱে চলাচল কৰিব পাৰে। ইয়াৰ মাজেৰে যোৱা ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীয়েই পূৱ.উঘল আক্ৰমণৰ একমাত্ৰ উপায় আছিল।
শৰাইঘাটৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ নৌ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে আদৰ্শ আছিল কাৰণ ই ইয়াৰ আটাইতকৈ সংকীৰ্ণ বিন্দুত মাত্ৰ ১ কিলোমিটাৰ বহল আছিল।
লাচিতে মোগলৰ অগ্ৰগতি বিফল কৰিবলৈ গুৱাহাটীত বোকা বেষ্টনীৰ এক জটিল প্ৰণালী নিৰ্মাণ কৰিছিল।
যেতিয়া মোগলসকলে আৱিষ্কাৰ কৰিলে যে গুৱাহাটী ভূমিৰ দ্বাৰা অভেদ্য, তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ নৌবাহিনীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলৈ বাধ্য হ’ব, যিটো তেওঁলোকৰ আটাইতকৈ দুৰ্বল সংযোগ আছিল। লাচিতে কামাখ্যা আৰু সুক্ৰেশ্বৰ পাহাৰৰ মাজৰ বালিৰ পাৰত, অন্ধৰুবালিত তেওঁৰ মুখ্য কাৰ্যালয় স্থাপন কৰিছিল।
যুদ্ধ পৰিষদৰ আলোচনাবোৰ ৰেকৰ্ড কৰা হৈছিল আৰু এখন মেনুৱেললৈ ৰূপান্তৰিত কৰা হৈছিল। ১৬৬৯ চনৰ মাৰ্চ-এপ্ৰিলমাহত মোগলৰ পদযাত্ৰা মানস নদীত উপস্থিত হৈ গাঁও বাহিনীক পৰাস্ত কৰাৰ সময়ত লাচিতে গুৱাহাটীলৈ এক কৌশলগত পশ্চাদপসৰণৰ সিদ্ধান্ত লয়।
তিনিজন ৰাজখোয়াক মোগল বাহিনীক লগ কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল আৰু মোগলক দৃষ্টিগোচৰ কৰি কিন্তু তেওঁলোকৰ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ পৰিসৰৰ বাহিৰত ৰাখি গুৱাহাটীলৈ পশ্চাদপসৰণ কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল।
যেতিয়া মোগলৰ কাষ চাপিছিল, তেওঁ ৰাম সিঙৰ সৈতে এক ভুৱা বুজাবুজি আৰম্ভ কৰিছিল, যিয়ে মোগল সম্ৰাটক চৌধুৰীত শিবিৰ স্থাপন কৰিছিল, মোগল সম্ৰাটক মাধৱ ৰজাৰ “ভাই ৰাজা” (ভাতৃ সাৰ্বভৌম) বুলি উল্লেখ কৰিছিল।
যেতিয়া তেওঁ মোগল আক্ৰমণৰ বাবে সাজু আছিল, তেতিয়া তেওঁ ৰাম সিঙক কৈছিল যে “গুৱাহাটী আৰু কামৰূপ মোগলৰ নহয়” কাৰণ তেওঁলোকক কোচৰ পৰা লৈ যোৱা হৈছিল, আৰু অসমবাসীয়ে মৃত্যুৰ সৈতে যুঁজিবলৈ সাজু আছিল।
তিনিজন ৰাজখোয়াক মোগল বাহিনীক লগ কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল আৰু মোগলক দৃষ্টিগোচৰ কৰি কিন্তু তেওঁলোকৰ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ পৰিসৰৰ বাহিৰত ৰাখি গুৱাহাটীলৈ পশ্চাদপসৰণ কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল।
যেতিয়া মোগলৰ কাষ চাপিছিল, তেওঁ ৰাম সিঙৰ সৈতে এক ভুৱা বুজাবুজি আৰম্ভ কৰিছিল, যিয়ে মোগল সম্ৰাটক চৌধুৰীত শিবিৰ স্থাপন কৰিছিল, মোগল সম্ৰাটক মাধৱ ৰজাৰ “ভাই ৰাজা” (ভাতৃ সাৰ্বভৌম) বুলি উল্লেখ কৰিছিল।
যেতিয়া তেওঁ মোগল আক্ৰমণৰ বাবে সাজু আছিল, তেওঁ ৰাম সিঙক কৈছিল যে “গুৱাহাটী আৰু কামৰূপ মোগলৰ নহয়” কাৰণ তেওঁলোকক কোচৰ পৰা লৈ যোৱা হৈছিল, আৰু অসমবাসীয়ে মৃত্যুৰ সৈতে যুঁজিবলৈ সাজু আছিল।
গুৱাহাটী অঞ্চলত দেউম আৰু মোগল বাহিনীৰ মাজত এক সময়ৰ যুদ্ধ আৰম্ভ হৈছিল, যাৰ ফলত বিভিন্ন পৰিণাম আৰু কিলাকুটিৰ হাত বহুবাৰ সলনি হৈছিল। এই যুদ্ধবোৰত মোগল বাহিনীক চাৰিটা বিভাগত বিভক্ত কৰা হৈছিল:
উত্তৰ পাৰত ৰাম সিঙৰ কমাণ্ড
আলি আকবৰ খান, মীৰ চৈয়দ খান, ৰাজা ইন্দ্ৰমানি, ৰাজা জয়নাৰায়ণ, আৰু মাৰুল খানে দক্ষিণ তীৰশাসন কৰে।
সিন্দুৰিঘোপা প্ৰৱেশদ্বাৰ, যাহিৰ বেগ, কয়াম খান, ঘনশ্যাম বক্সী, আৰু তিনিজন কোচ বিহাৰ বৰুৱাৰ সৈতে- কবিশেখৰ, সৰ্বেশ্বৰ আৰু মনমাথা।
মনচুৰ খান, লতিফ খান, ইছৱাৰপতি, গুলীচালনা (ইউৰোপীয়), আৰু এজন কাপিদান ৰাজাই নদীখন সুৰক্ষিত ৰাখিছিল।
১৬৬৯ চনৰ আগষ্ট মাহত ঔৰঙ্গজেবে ধীৰ গতিৰ বিষয়ে জানিব পাৰি বংগৰ সুবাহদাৰ শায়স্থ খানৰ সৈতে ৰাম সিঙক শক্তিশালী কৰণৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই সময়ছোৱা অটন বুৰহাগোহাইনৰ ডাগা জুধা (গেৰিলা যুদ্ধ)ৰ বাবেও স্মৰণীয়।
ৰাম সিঙে এই হাৰাশাস্তিমূলক অভিযানবোৰত আপত্তি জনাই দাবী কৰে যে তেওঁলোকে “যুদ্ধৰ মৰ্যাদা” হ্ৰাস কৰে, আৰু যুঁজৰ পৰা প্ৰত্যাহাৰ কৰে (অক্টোবৰ 1669 – মাৰ্চ 1670), কোনো সামৰিক সুবিধা লাভ নকৰে।
শৰাইঘাটৰ ৰণত মোগলৰ সেনাপতি কোন আছিল
মোগলৰ সেনাপতি ৰামসিংহই আছিল
আলাবৈৰ ৰণত একেদিনাই কিমান অসমীয়া সৈন্য নিহত হৈছিল ?
আলাবৈৰ ৰণত একেদিনে দহ হাজাৰ অসমীয়া সৈন্য নিহত হৈছিল
ৰামসিংহৰ অসম আক্ৰমণ
ৰাম সিঙে ২১ জন ৰাজপুত প্ৰধান, ৪,০০০ সৈনিক, ১,৫০০ আহাদী, ৫০০ আৰ্টিলাৰী আৰু বংগৰ পৰা শক্তি বৃদ্ধি কৰি, মুঠ ৩০,০০০ পদাতিক বাহিনী, ১৮,০০০ তুৰ্কী অশ্বারোহী আৰু ১৫,০০০ কোচ ধনুৰ্ধৰৰ সৈতে ঈশ্বৰ বাহিনীৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিবলৈ বাধ্য হৈছিল।
অৱশেষত ৰাম সিঙ পৰাজিত হয়, আৰু তেওঁৰ সৈন্যৰ অৱনতি ঘটাৰ লগে লগে, তেওঁ কেৱল অসহায়ভাৱে পিছুৱাই যাব পাৰে যেতিয়ালৈকে বংগৰ ৰাজ্যপালে তেওঁক সহায় কৰিবলৈ কিছু সৈন্য প্ৰেৰণ নকৰে।
ৰাম সিঙে যুদ্ধত ভাগৰি পৰিছিল আৰু অৱশেষত ১৬৭৬ চনত এৰি তেওঁৰ প্ৰদেশলৈ উভতি যাবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল। পিছত, তেওঁক কোহাটলৈ নিযুক্ত কৰা হয়, য’ত ১৬৮৮ চনত তেওঁৰ মৃত্যু হয়।
আহোম আৰু মোগলৰ প্ৰথম যুদ্ধ কত হৈছিল
১৬১৬ চনত সামধাৰাযুদ্ধত ঈশ্বৰ ৰাজ্যৰ ওপৰত প্ৰথম মোগল আক্ৰমণ আৰু ১৬৮২ চনত ইটাখুলিৰ অন্তিম যুদ্ধৰ মাজৰ সময়খিনিক ঈশ্বৰ-মোগল সংঘাত বুলি কোৱা হয়।
মধ্যৱৰ্তী সময়ছোৱাত দুয়োটা শক্তিৰ ভাগ্য উঠা-নমা হৈছিল আৰু কোচ হাজোৰ শাসনৰ সমাপ্তি ঘটিছিল। ১৮২৬ চনত ব্ৰিটিছৰ আগমনলৈকে ৰাজ্যৰ পশ্চিম সীমা হৈ থকা মানস নদীলৈকে ই এক হোম প্ৰভাৱৰ সৈতে সমাপ্ত হয়।